نقش انگاره‌ها در تحلیل اندیشه‌های اقتصادی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه مدیریت صنعتی و کارآفرینی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

10.22091/ise.2025.12755.1026

چکیده

هر تصوّر، معنا، مفهوم، باور، اندیشه‌ و یا نظریه‌ای را می‌توان به واحدهای معرفت‌شناختی جزئی‌تری به نام «انگاره» شکست؛ واحدهای معرفتیِ درهم‌تنیده‌ای که در شبکه‌ای انگاره‌ای معنا و مفهوم یک اندیشه را می‌سازند. انگاره‌ها تنها به‌واسطه پیوند با انگاره‌های پیرامونی معنا می‌یابند. بنابراین، هرگاه انگاره‌ای را فرا می‌خوانیم، در واقع شبکه‌ای از انگاره‌ها با نسبت‌های مستقیم و غیر­مستقیم آن با سایر انگاره‌ها فرا­خوانده می‌شوند. این ورود معرفت‌شناختی و روش‌شناختی به تحلیل مفاهیم، نظریات و اندیشه‌های اقتصادی به این تبیین کمک می‌کند که چگونه اشتراک لفظی یک واژه هم­چون «بازار» یا «عدالت» می‌تواند به تفسیر­های متمایز، بر اساس شبکه‌های انگاره‌ای متفاوت، بینجامد. انگاره­‌ها گاه اعتبار می‌شوند یعنی نظریه‌پردازان، گاه ناگزیر به خلق یا کنار نهادن انگاره‌های خاصی هستند تا به انسجام نظریه خود دست یابند. برای نمونه، انگاره «مطلوبیت» در اقتصاد فایده‌گرا یا انگاره «دست نامرئی» در آثار آدام اسمیت، پس از ورود به شبکه‌های انگاره‌ای متفاوت، معنای تازه‌ای یافته و سرمنشأ نظریه‌های جدید شده‌اند. افزون بر این، معیار صدق انگاره‌ها موضوعی نسبی تلقی می‌شود؛ زیرا پذیرش هر انگاره در واقع پذیرش شبکه‌ای از گزاره‌ها و پیش‌فرض‌های فلسفی، تاریخی، ذهنی (انفسی) است که امکان قرائت‌های گوناگون از واقعیت را فراهم می‌سازد. در واقع این نگاه انگاره‌ای نافی وجود هر گونه عینیت و آفاقیتی در مفاهیم به­کارگرفته شده در اندیشه‌های اقتصادی است. نتیجه این­که، تحلیل تاریخی و زمینه‌مند انگاره‌ها نه تنها می‌تواند از درک التقاطی و انتزاعی نظریه‌های اقتصادی جلوگیری کند، بلکه در درک تطور طولی اندیشه‌ها و مقایسه عرضی نظریه‌های رقیب، نقش اساسی ایفا نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Role of Constructs in the Analysis of Economic Thought

نویسنده [English]

  • Mahdi Movahedi
Assistant Professor, Industrial Management and Entrepreneurship Department, Faculty of Human Sciences, Shahed University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Every imagination, meaning, concept, thought belief or theory can be broken down into more detailed epistemological units called constructs; intertwined epistemological units that, in a constructional network, create the meaning and content of a thought. Constructs find meaning only through connection with surrounding constructs. Therefore, whenever a construct is invoked, in fact, a network of constructs- with direct and indirect relations to other constructs- is invoked. This epistemological and methodological entry into the analysis of concepts, theories, and economic thoughts helps to explain how the verbal commonality of a word such as “market” or “justice” can lead to distinct interpretations, based on different constructual networks. Sometimes, constructs are validated—that is, theorists are sometimes compelled to create or set aside particular constructs in order to achieve coherence in their theory. For example, the construct of “utility” in utilitarian economics or the construct of the “invisible hand” in the works of Adam Smith, after entering different constructual networks, acquire new meanings and become the source of new theories. In addition, the criterion of truth for constructs is considered relative; because the acceptance of each construct is essentially the acceptance of a network of propositions and philosophical, historical, and subjective (inner) presuppositions, which makes possible various readings of reality. In fact, this constructual perspective denies any kind of objectivity or universality in the concepts employed in economic thought. The result is that the historical and context-sensitive analysis of constructs can not only prevent eclectic and abstract understanding of economic theories, but also play a fundamental role in understanding the longitudinal evolution of ideas and in the cross-sectional comparison of competing theories.

کلیدواژه‌ها [English]

  • history of constructs
  • history of thought
  • objectivity of concepts
  • subjectivity of concepts
  • economic theories
  • paradigm

مراجع

اسلام‌لوییان، ک. (1383). مکانیک مطلوبیت و نفع شخصی نگرشی دوباره به دکترین فایده گری جیونز. تحقیقات اقتصادی، 64، 28-1. 
چالمرز، آلن.اف. (1394). چیستی علم؛ درآمدی بر مکاتب علم شناسی فلسفی"(مترجم: س، زیباکلام). تهران: سمت.
زریباف، م؛ ناسخیان، ع. (1392). اعتبار نهاد­های اقتصادی مبتنی بر مدل‏های انتزاعی: مطالعه موردی نهاد بازار.  پژوهش‏ها و سیاست‏های اقتصادی، (21) 67، 130-105.
گرامی، م. (1396). مقدمه‌ای بر تاریخ‌نگاری انگاره‌ای و اندیشه‌ای. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق علیه‌السلام.
Allen, R. G. D., & Hicks, J. R. (1934). A reconsideration of the theory of value. Economica, 1(1934), 52–76.
Chalmers, A. F. (2015). What is this thing called science? An introduction to the philosophy of science (S. Zibakalam, Trans.). SAMT. (In Persian)
Eslamlooyan, K. (2004). Utility mechanics and self-interest: A reconsideration of Jevons’s doctrine of utility. Economic Research, 64, 1–28. (In Persian)
Fleck, L. (1979). Genesis and development of a scientific fact (T. J. Trenn & R. K. Merton, Eds. & Trans.). University of Chicago Press. (Original work published 1935)
Foucault, M. (1972). The archaeology of knowledge and the discourse on language (A. M. Sheridan Smith, Trans.). Pantheon Books. (Original work published 1969)
Gerami, M. (2017). An introduction to intellectual and conceptual historiography. Imam Sadiq University Press. (In Persian)
Jevons, W. S. (1888). The theory of political economy (3rd ed.). Macmillan.
Kuhn, T. S. (1962). The structure of scientific revolutions. University of Chicago Press.
Latour, B. (1987). Science in action: How to follow scientists and engineers through society. Harvard University Press.
Law, J. (2004). After method: Mess in social science research. Psychology Press.
Leonard, R. (2010). Von Neumann, Morgenstern, and the creation of game theory: From chess to social science, 1900–1960. Cambridge University Press.
Lovejoy, A. O. (2017). The great chain of being: A study of the history of an idea. Routledge.
Myerson, R. B. (1991). Game theory: Analysis of conflict. Harvard University Press.
Neumann, J. von, & Morgenstern, O. (2007). Theory of games and economic behavior (60th ed.). Princeton University Press. (Original work published 1953)
Sen, A. (2009). The idea of justice. Harvard University Press.
Smith, A. (1976a). An inquiry into the nature and causes of the wealth of nations (E. Cannan & G. J. Stigler, Eds.). University of Chicago Press.
Smith, A. (1976b). The theory of moral sentiments. Oxford University Press.
Smith, A. (1980). Essays on philosophical subjects (W. P. D. Wightman & J. C. Bryce, Eds.; Vol. 3). Liberty Fund. (Original work published 1795)
Wittgenstein, L. (1953). Philosophical investigations (G. E. M. Anscombe, Trans.). Blackwell.
Zaribaf, M., & Nasakhian, A. (2013). Validity of economic institutions based on abstract models: A case study of market institutions. Research and Economic Policies, 21(67), 105–130. (In Persian)

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار