تحلیل نامتقارن اثر نوسانات نرخ ارز، نقدینگی و رشد اقتصادی بر تشکیل سرمایه در ایران: رویکرد نهادی-رفتاری با استفاده از مدل خودرگرسیونی با وقفه‌های توزیعی غیرخطی (NARDL)

ایزانلو, امید

doi:10.22091/ise.2025.13115.1038

تحلیل نامتقارن اثر نوسانات نرخ ارز، نقدینگی و رشد اقتصادی بر تشکیل سرمایه در ایران: رویکرد نهادی-رفتاری با استفاده از مدل خودرگرسیونی با وقفه‌های توزیعی غیرخطی (NARDL)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

امید ایزانلو

دانش آموخته دکتری اقتصاد اسلامی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران.

10.22091/ise.2025.13115.1038

چکیده

این مقاله با فرض وجود عدمتقارن در واکنش سرمایه‌گذاری به شوک‌های مثبت و منفی متغیرهای کلان اقتصادی، به بررسی اثرات نامتقارن نوسانات رشد اقتصادی، نقدینگی حقیقی و نرخ ارز بازار آزاد بر روند نزولی تشکیل سرمایه ثابت ناخالص داخلی در ایران می‌پردازد. برای ارزیابی این فرضیه و با توجه به ماهیت غیرخطی واکنش‌های اقتصادی نسبت به شوک‌های انبساطی و انقباضی، از مدل خودرگرسیون با وقفه‌های توزیعی غیرخطی (NARDL) برای تحلیل اثرات تفکیک‌شده شوک‌های مثبت و منفی در رشد اقتصادی، نقدینگی حقیقی و نرخ ارز بازار آزاد بر سرمایه‌گذاری استفاده شده است. نتایج برآورد مدل بیانگر وجود عدمتقارن‌های ساختاری معنادار در اقتصاد ایران است. در بلندمدت، شوک‌های مثبت رشد تولید ناخالص داخلی مهم‌ترین عامل تحریک‌کننده سرمایه‌گذاری شناسایی شدند، در حالیکه شوک‌های منفی نقدینگی و افزایش نرخ ارز، تأثیر منفی و معناداری بر تشکیل سرمایه داشتهاند. از سوی دیگر، شوک‌های مثبت نقدینگی و تقویت نرخ ارز تأثیر معناداری بر سرمایه‌گذاری نداشتهاند. توابع پاسخ ضربه نامتقارن نیز این عدمتقارن را در افق‌های زمانی کوتاه‌مدت و بلندمدت تأیید می‌کنند و نشان می‌دهند که سهم شوک‌های منفی نقدینگی و شوک‌های مثبت نرخ ارز در کاهش سرمایه‌گذاری قابل توجه است. همچنین، نتایج حاکی از آن است که اثر مستقیم تحریم‌های اقتصادی و نرخ بهره حقیقی بر سرمایه‌گذاری، از لحاظ آماری معنادار نیست و اثرات آن‌ها احتمالاً از طریق کانال نرخ ارز منتقل میشود. بر اساس یافته‌ها، اتخاذ سیاست‌های تثبیت اقتصاد کلان با تمرکز بر مهار ریسک‌های نزولی در بازارهای پولی و ارزی، پیش‌شرطی اساسی برای احیای سرمایه‌گذاری پایدار در کشور محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اقتصاد ایران

عنوان مقاله [English]

Asymmetric Effects of Exchange Rate Volatility, Liquidity, and Economic Growth on Capital Formation in Iran: An Institutional–Behavioral Approach Using the Nonlinear Autoregressive Distributed Lag (NARDL) Model

نویسنده [English]

omid izanlo

PhD in Islamic Economics, Imam Khomeini Educational and Research Institute, Qom, Iran.

چکیده [English]

This study investigates the asymmetric effects of fluctuations in economic growth, real liquidity, and the free-market exchange rate on the declining trend of gross fixed capital formation (GFCF) in Iran, assuming that investment responses to positive and negative macroeconomic shocks are nonlinear. To evaluate this hypothesis and account for the nonlinear nature of economic responses to expansionary and contractionary shocks, we employ the Nonlinear Autoregressive Distributed Lag (NARDL) model to analyze the disaggregated impacts of positive and negative shocks in economic growth, real liquidity, and the exchange rate on investment. The estimation results reveal the existence of statistically significant structural asymmetries in Iran’s economy. In the long run, positive shocks to real GDP growth are identified as the main drivers of investment, whereas negative liquidity shocks and exchange rate depreciation exert significant adverse effects on capital formation. Conversely, positive liquidity shocks and exchange rate appreciation have no statistically significant impact on investment. The results from asymmetric impulse response functions confirm these findings in both the short-run and long-run horizons, highlighting the substantial contribution of negative liquidity shocks and positive exchange rate shocks to the decline in investment. Furthermore, the direct effects of economic sanctions and the real interest rate on investment are found to be statistically insignificant, suggesting that their impacts are likely transmitted indirectly through the exchange rate channel. Based on the findings, adopting macroeconomic stabilization policies, with an emphasis on mitigating downside risks in monetary and foreign exchange markets, is identified as a crucial prerequisite for the sustainable recovery of investment in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]